TP.HCM – Ngày 26/11, phiên tòa phúc thẩm xét xử bà Trương Mỹ Lan, 68 tuổi, Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, cùng 47 bị cáo trong vụ sai phạm tại Ngân hàng SCB đã khép lại phần tranh luận sau hơn 20 ngày căng thẳng. Với kinh nghiệm hơn hai thập kỷ theo dõi các vụ án rửa tiền và tội phạm tài chính, tôi nhận thấy vụ án này không chỉ là một câu chuyện về tham nhũng cá nhân mà còn là hồi chuông cảnh báo về lỗ hổng hệ thống trong ngành ngân hàng Việt Nam. Trong lời sau cùng, bà Lan không chỉ xin giảm án tử hình mà còn đặt ra những câu hỏi nhức nhối về minh bạch và trách nhiệm – những vấn đề quen thuộc trong các vụ án rửa tiền lớn.
Bà Trương Mỹ Lan từng là cái tên quyền lực trong lĩnh vực bất động sản và tài chính, với Vạn Thịnh Phát là biểu tượng của tham vọng kinh tế. Trong hơn 20 phút phát biểu cuối cùng, bà kể lại hành trình cống hiến, từ việc xây dựng các công trình 5 sao, 6 sao cùng chồng – ông Chu Lập Cơ – đến mục tiêu đưa Việt Nam lên bản đồ kinh tế toàn cầu. Nhưng vụ án SCB đã biến mọi thứ thành tro bụi. “Bao nhiêu ước mơ, hy vọng, sức khỏe của bị cáo và hàng chục người khác bị ảnh hưởng. Đó là điều kinh khủng nhất,” bà nghẹn ngào nói.
Điểm đáng chú ý là bà Lan không né tránh trách nhiệm mà cam kết trả nợ Ngân hàng Nhà nước và người dân, thậm chí đề xuất cơ chế đặc thù để xử lý tài sản. Bà còn bày tỏ ý định dùng tài sản còn lại lập quỹ từ thiện – một động thái thường thấy ở các bị cáo trong vụ án kinh tế lớn, vừa để chuộc lỗi vừa để tìm kiếm sự khoan hồng. Nhưng liệu điều này có đủ để thay đổi bản án tử hình đang treo lơ lửng?
Với kinh nghiệm theo dõi tội phạm tài chính, tôi không bất ngờ khi bà Lan tập trung phản bác con số 677.000 tỷ đồng bị cáo buộc chiếm đoạt và tội danh “Tham ô tài sản.” Bà gọi đây là một định tội “kinh khủng” và “xấu hổ,” đồng thời chỉ ra rằng 125.000 tỷ đồng trong số đó là khoản vay từ SCB cũ – trước khi bà tái cơ cấu ngân hàng. Điều này gợi nhớ đến các vụ rửa tiền điển hình, nơi số liệu bị cố tình làm mờ để che giấu dòng tiền bất hợp pháp.
Điểm mấu chốt là sự từ chối cung cấp tài liệu của SCB. Bà Lan chất vấn: “SCB từ chối làm rõ số liệu là có ý gì, khi nó liên quan đến số phận hàng chục người?” Qua lăng kính của một người nghiên cứu rửa tiền, tôi thấy đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là dấu hiệu của sự che đậy có hệ thống. Nếu SCB từng cung cấp số liệu “mập mờ” như bà Lan cáo buộc, thì câu hỏi đặt ra là: Ai mới là người chịu trách nhiệm chính trong việc để hàng trăm nghìn tỷ đồng thất thoát? Cơ quan điều tra đã bỏ sót điều gì khi để SCB – một bên bị hại – giữ vai trò mập mờ như vậy?
Vụ án SCB không chỉ là bi kịch của bà Lan mà còn phơi bày thực trạng quản trị ngân hàng tại Việt Nam. Các vụ rửa tiền lớn trên thế giới – từ vụ 1MDB ở Malaysia đến Wirecard ở Đức – đều có điểm chung: sự thông đồng hoặc yếu kém từ nội bộ ngân hàng. Việc SCB từ chối cung cấp tài liệu tại phiên tòa gợi ý rằng ngân hàng này không hoàn toàn vô can. Nếu không làm rõ vai trò của SCB, vụ án có nguy cơ chỉ xử lý được phần ngọn mà bỏ qua gốc rễ – một kịch bản tôi đã chứng kiến quá nhiều lần trong sự nghiệp.
Chiều 26/11, phiên tòa tiếp tục với phần phát biểu của các bị cáo khác, trước khi HĐXX nghị án. Với bà Lan, đây là cuộc chiến cuối cùng để thoát án tử hình và bảo vệ danh dự. Nhưng với hệ thống tư pháp, đây là cơ hội để chứng minh khả năng xử lý các vụ án kinh tế quy mô lớn một cách minh bạch và công bằng. Liệu HĐXX có làm sáng tỏ vai trò của SCB, hay chỉ dừng lại ở việc trừng phạt bà Lan như một biểu tượng của sai phạm? Câu trả lời sẽ định hình niềm tin của công chúng vào pháp luật trong những năm tới.
Từ góc nhìn của một người viết lâu năm về tội phạm tài chính, tôi tin rằng vụ án này còn nhiều điều chưa kể. Bà Trương Mỹ Lan có thể là tâm điểm, nhưng bức tranh toàn cảnh – từ dòng tiền mờ ám đến trách nhiệm hệ thống – vẫn đang chờ được vẽ tiếp.