Để giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn thế giới đang tích cực triển khai các biện pháp hạn chế đối với phương tiện giao thông chạy bằng xăng dầu. Một trong những biện pháp hiệu quả đang được áp dụng là việc thành lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các khu vực này chủ yếu tập trung vào việc siết chặt tiêu chuẩn khí thải đối với xe động cơ đốt trong hoặc chỉ cho phép phương tiện không phát thải như xe điện, xe đạp và người đi bộ được di chuyển tự do.
Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm đáng kể khí thải mà còn mang lại lợi ích môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm lượng xe lưu thông, giảm tắc nghẽn giao thông và thúc đẩy thị trường xe điện phát triển nhanh hơn. Tuy nhiên, việc triển khai ZEZ cũng vấp phải một số e ngại về tác động kinh tế – xã hội, đặc biệt là đối với người dân thu nhập thấp hoặc nhóm dễ bị tổn thương.
Đến năm 2024, khoảng 10 thành phố trên toàn cầu đã chính thức triển khai hoặc công bố đề án thí điểm ZEZ, bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu. Các thành phố tiên phong này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác.
Một trong những cách tiếp cận hiệu quả là bắt đầu với việc hạn chế xe tải. Amsterdam đã đề xuất thiết lập ZEZ cho mọi loại phương tiện khu vực nội đô vào năm 2030. Tuy nhiên, để tránh phản ứng từ người dân, thành phố này đã lùi kế hoạch hạn chế xe cá nhân và chuyển sang áp ZEZ cho xe tải bên trong đường vành đai A10 từ năm 2025.
Thâm Quyến, một thành phố tại Trung Quốc, đã thiết lập 10 khu ZEZ vào năm 2018, với tổng diện tích 22 km2, chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao, ùn tắc giao thông và thiếu hụt chỗ đỗ xe.
Để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, các thành phố như Rotterdam đã áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài để giúp họ chuẩn bị và có thêm thời gian chờ giá xe điện giảm. Ngoài ra, thành phố này còn mở rộng mạng lưới trạm sạc pin tại các bãi đỗ công cộng và các điểm đến lớn.
WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.
Đồng thời, WRI cũng khuyến nghị rằng chính sách cần tránh gây ra những tác động tiêu cực cho các công ty vận tải nhỏ và cư dân, đồng thời mang lại thêm các lợi ích đi kèm như tăng hiệu quả vận hành và giảm tắc nghẽn.