Trong những năm gần đây, việc khởi nghiệp với các sản phẩm địa phương đã trở thành một xu hướng mới đối với phụ nữ vùng cao. Không chỉ giúp cải thiện đời sống gia đình, các hoạt động kinh doanh này còn góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế nông thôn và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

Một trong những yếu tố quan trọng giúp phụ nữ vùng cao khởi nghiệp thành công là việc tận dụng các nguồn lực địa phương. Các sản phẩm như thổ cẩm, đồ thủ công mỹ nghệ, thực phẩm đặc sản… được sản xuất và kinh doanh bởi chính những người phụ nữ địa phương. Họ không chỉ có cơ hội tăng thu nhập mà còn có thể giới thiệu văn hóa và sản phẩm của quê hương đến với nhiều người hơn.

Chị Nguyễn Thị Lan, một trong những phụ nữ tiên phong tại tỉnh Hà Giang, cho biết: “Trước đây, tôi chỉ làm việc trong gia đình và không có nhiều cơ hội để phát triển kinh tế. Nhưng kể từ khi tham gia vào chương trình hỗ trợ khởi nghiệp cho phụ nữ, tôi đã có thể bắt đầu kinh doanh sản phẩm thổ cẩm của địa phương. Hiện tại, sản phẩm của tôi đã được bán tại nhiều tỉnh thành và nhận được sự quan tâm của nhiều khách hàng.”

Bên cạnh đó, các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp phụ nữ vùng cao phát triển ý tưởng kinh doanh của mình. Thông qua các khóa đào tạo về quản lý, marketing và tài chính, nhiều phụ nữ đã có được kiến thức và kỹ năng cần thiết để bắt đầu và duy trì một doanh nghiệp.

Tuy nhiên, để đạt được sự bền vững trong kinh doanh, phụ nữ vùng cao vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Thiếu vốn, thiếu kỹ năng và thiếu thị trường tiêu thụ là những khó khăn mà họ thường xuyên gặp phải. Do đó, việc tiếp tục có các chương trình hỗ trợ và khuyến khích từ chính phủ và các tổ chức xã hội là rất cần thiết.

Trong thời gian tới, nhiều dự án hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp với các sản phẩm địa phương dự kiến sẽ được triển khai. Mục tiêu của các dự án này là giúp phụ nữ vùng cao không chỉ phát triển kinh tế gia đình mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững của kinh tế nông thôn và bảo tồn văn hóa địa phương.

Chợ nổi Cái Răng, một biểu tượng văn hóa đặc trưng của miền Tây Nam Bộ, vừa được tạp chí du lịch Travel+Leisure Asia vinh danh vào vị trí thứ 7 trong danh sách ’10 khu chợ ẩm thực hấp dẫn nhất thế giới’. Sự công nhận này không chỉ phản ánh giá trị của văn hóa ẩm thực sông nước, vốn là một nét sinh hoạt đặc trưng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát triển loại hình chợ truyền thống này.

Thế nhưng, thực trạng hiện nay đang cho thấy một tương lai không chắc chắn cho văn hóa chợ nổi. Ghe thuyền ngày càng vắng bóng, và hầu hết các chợ nổi hiện chỉ tồn tại như những điểm tham quan du lịch. Chợ nổi, vốn từng là một nét sinh hoạt đặc trưng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, không chỉ đơn thuần là nơi trao đổi hàng hóa, mà còn là không gian văn hóa sống động, mang đậm bản sắc của một vùng đất ‘trên bến dưới thuyền’. Tại đó, mỗi chiếc ghe là một ‘gian hàng’, mỗi thương hồ là một phần của cộng đồng cư dân sông nước.

Tuy nhiên, số liệu thống kê gần đây cho thấy, tại chợ nổi Cái Răng, nơi được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2016, số lượng ghe buôn đã giảm từ hơn 500 xuống còn chưa đầy 250 trong vòng một thập kỷ. Các chợ nổi khác như Cái Bè, Ngã Năm, Ngã Bảy hay Long Xuyên cũng lâm vào tình trạng tương tự, với cảnh vắng bóng thương hồ, chỉ còn lại vài chiếc ghe bán nước hoặc phục vụ khách du lịch.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là việc xây dựng bờ kè ở nhiều địa phương để chống sạt lở, vô tình khiến ghe thuyền khó cập bến, cắt đứt dòng giao thương truyền thống. Nhiều thương hồ buộc phải rời ghe, bỏ nghề mưu sinh từng gắn bó hàng chục năm vì chi phí xăng dầu tăng cao, không có nơi neo đậu ổn định, thiếu người kế tục và quan trọng hơn cả là không còn khách mua thực sự.

Các chuyên gia nhận định, điểm mấu chốt trong việc bảo tồn chợ nổi không nằm ở việc đầu tư hình thức cho du lịch, mà ở chỗ phải khôi phục sinh kế bền vững cho thương hồ. Nếu không còn thương hồ, chợ nổi sẽ chỉ còn là một hình thức trình diễn, thiếu đi sức sống từ cộng đồng. Một số giải pháp đã được đề xuất như: quy hoạch lại chợ nổi theo hướng ‘phố chợ trên sông’, có bến ghe riêng, phân khu rõ ràng giữa hoạt động du lịch và hoạt động thương mại thực thụ. Bên cạnh đó, nên miễn giảm chi phí neo đậu, hỗ trợ nhiên liệu để giúp người buôn ghe duy trì sinh kế.

Việc tổ chức các hoạt động văn nghệ dân gian như hò, đờn ca tài tử, cũng như giới thiệu ẩm thực miền Tây ngay trên thuyền sẽ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa. Bài học từ Thái Lan cho thấy, dù không có chợ nổi tự nhiên, họ vẫn thành công trong việc dàn dựng không gian văn hóa sống động.

Để cải thiện thực trạng nêu trên, trong dự thảo Đề án bảo tồn Chợ nổi Cái Răng đến năm 2030, Viện CISED đã đề xuất một mô hình phát triển tích hợp bao gồm những khu vực kinh doanh thương mại dịch vụ, trưng bày các sản phẩm OCOP, nông sản, khu vực biểu diễn nghệ thuật và khu vực vựa của thương hồ. Giữ được thương hồ là giữ được nhịp sống ghe thuyền, giữ được văn hóa và giữ được chính linh hồn của miền sông nước phương Nam.